Geplaatst door In het oosten van Duitsland is de DDR nooit ver weg. Dertig jaar na de val van de Berlijnse Muur en het IJzeren Gordijn zijn er volop herinneringen.
“Hier woonden we toen”, zegt een oudere mevrouw terwijl ze op een kaart Karl Marx Stadt aanwijst. Etcetera.Plus is in het DDR-museum in Malchow, in het oosten van Duitsland. In het trappenhuis van de oude bioscoop hangt een grote plattegrond van de Deutsche Demokratische Republik, het oude Oost-Duitsland.
–Lees verder onder de foto-
De stad heet nu Chemnitz, maar dertig jaar geleden nog Karl Marx Stadt. De oudere vrouw heeft maar één vraag nodig om een heel verhaal te houden: hoe was het voor u tijdens de Wende? Minutenlang spreekt ze onafgebroken over de tijd van de val van het IJzeren Gordijn, alsof ze blij is dat ze na jaren eindelijk weer eens kan vertellen tegen iemand die er in 1989 niet bij was.
-Lees verder onder de foto-
Foto: Etcetera.Plus.
Dochter
“Wat me vooral nog bijstaat is dat ik bang was dat mijn dochter niet zou terugkeren”, zegt ze. “Ze was zestien en na de val van de grens was ze naar het Westen. Het was een chaotische tijd, en ik vreesde dat ze tegengehouden zou worden op de weg terug naar huis of dat ze niet meer bij ons wilde zijn. Maar ze kwam toch terug. Wat was ik toen blij!”
Het museum is een bonte verzameling van het gewone DDR-leven dat mensen van 1949 tot 1989 leefden. Grote portretten van de leiders zoals Erich Honecker, veel vlaggen en vlaggetjes, maar ook een nagebouwde ‘typische woonkamer uit de DDR-tijd’. Het is druk in het museum. Kennelijk willen veel mensen de oude tijd opsnuiven.
De oudere vrouw en ik staan onhandig in het trappenhuis. Elke keer als er mensen naar boven of beneden willen, stappen we opzij. Maar ze laat me niet meer los. De vrouw blijft praten in een lastig te verstaan Duits dialect. Haar man is dan al naar beneden gelopen; hij kent het verhaal.
-Lees verder onder de foto-
De val
Het kapitalistische West-Europa en het communistische Oost-Europa, met een bijna onneembare grens. De Russische president Gorbatsjov heeft zijn perestrojka-beleid ingezet, en de bevolking van de DDR wil meer vrijheid. Hongarije is het eerste land dat in Gorbatsjovs geest letterlijk de grens met Oostenrijk doorknipt.
DDR-burgers die al lang dromen over vrij reizen en minder onderdrukking, zien hun kans voor een enkeltje Westen. Bij de West-Duitse ambassades in Polen en Tsjechoslowaijke komen duizenden Oost-Duitsers die willen vluchten. Het zorgt voor onhoudbare situaties. In de DDR gaan steeds meer mensen de straat op om te protesteren. De Oost-Duitse tv laat dat -ongekend in die tijd- zien.
De DDR-regering ziet dat er iets moet gebeuren en presenteert een plan dat burgers toestaat maximaal 30 dagen per jaar naar het buitenland te reizen, als ze dat van tevoren aanvragen. Het verstomt de opgekropte woede van de DDR-bevolking niet.
Een paar dagen later, op 9 november 1989, spreekt Günter Schabowski, lid van de regerende Oost-Duitse partij SED, de internationale pers toe. Op een vraag wanneer de grenzen open gaan antwoordt hij min of meer per ongeluk dat dat “sofort, unverzüglich” is. Per direct. Vanaf dat moment stromen massa’s Oost-Duitsers naar de grensovergangen. Ze willen naar het Westen. De muur die Berlijn jarenlang deelt valt, figuurlijk en letterlijk. Het IJzeren Gordijn is kapot.
-Lees verder onder de foto-
Honden
En nu is het dertig jaar later. Het grote complex Marienborn bestaat nog, als herinneringscomplex. Wie vroeger vanuit het Westen met auto of bus naar West-Berlijn wilde, moest per se via grenscomplex Marienborn. De schrijver van Etcetera.Plus weet nog hoe de grenswachten onder de bus keken en paspoorten controleerden, tijdens een schoolexcursie naar West-Berlijn.
-Lees verder onder de foto-
Marienborn is nu een monument. De asfaltstroken zijn leeg. Informatieborden vertellen over grensbewaking, je kunt de douanehokjes in lopen. De wachttorens staan er nog. Schilders strijken verf op het kozijn van een douanehokje, zodat het complex behouden blijft.
“Ik werkte hier vlakbij, als dienstplichtige. Ik verzorgde de honden”, zegt een man die wat schuchter het complex bekijkt. “Dat was best leuk werk”. Hij vertelt tegen Etcetera.Plus dat ie al vaak langs Marienborn is gereden, maar er nu na dertig jaar eindelijk eens wilde kijken. De Wende was goed, zegt hij.
-Lees verder onder de foto-
De vraag waar de honden voor waren die hij verzorgde, beantwoordt hij met een afwijzend gebaar. Alsof hij zich schaamt dat hij meewerkte aan een regime dat honden bij de grens liet lopen om burgers die wilden vluchten te grijpen, te bijten, te doden. De man bekijkt informatiepanelen met de namen en foto’s van mensen die omkwamen bij hun vlucht naar de vrijheid en loopt snel weg.
Grenszicht
Een stuk verderop op de oude grens van Duitsland en Duitsland. Twee dorpen vallen op: Offleben en Hötesleben. Beide dorpen zijn letterlijk tegen de oude grens gebouwd. Het IJzeren Gordijn liep veertig jaar lang aan de rand van beide plaatsen. Offleben in West, en Hötesleben in Oost.
Beide dorpen proberen hun geschiedenis een plek te geven. Destijds kwamen toeristen naar Offleben om met eigen ogen te zien hoe de grens met zijn hekken en muur eruit zag. Het vervallen restaurant Grenzblick herinnert er nog aan. Daar kon je een broodje eten terwijl je naar ‘de andere kant keek’.
-Lees verder onder de foto-
Foto: Etcetera.Plus
Een paar kilometer verderop in Hötesleben staat nog een stuk van de oude grens. De muur van toen, een wachttoren, de dodenstreep waar je doodgeschoten kon worden bij je vluchtpoging. Dit oude Oost-Duitse dorp waarschuwt voor slechte regimes.
-Lees verder onder de foto-
Op één van de informatieborden wordt uitgebreid verteld over de honden die in de grenszone mensen moesten tegenhouden, en bijten, en doden. Dus hier liepen de honden van de schuchtere man uit Marienborn.
-Lees verder onder de foto-
De oude grens maakt indruk. Een reclamebord verwijst naar café Grenzenlos. Duitsland is al jaren weer één land. Maar de herinneringen zijn springlevend.
-Lees verder onder de foto-
Kijk ook eens bij:
- Het Duitslandinstituut heeft een uitgebreide tijdlijn over de Wende en de val van de muur.
- Aktuelle Kamera van de Oost-Duitse tv op 9 november 1989.
Etcetera.Plus 